Een no-regret keuze voor de gebouwde omgeving
Het afgelopen jaar is de belangstelling voor de hybride warmtepomp flink toegenomen. In onze studie voor Energie-Nederland naar een Laagdrempelige Energietransitie, kwam de hybride oplossing naar voren als een slimme stap in een adaptieve aanpak. Het is een keuze die op korte termijn klimaatwinst oplevert zonder veel gedoe en overlast bij bewoners. Verschillende partijen onderschrijven dat waaronder de voorzitter van de Klimaattafel Gebouwde Omgeving, Maarten van Poelgeest, in zijn reflectie op één jaar Klimaatakkoord Gebouwde Omgeving.
Eenvoudige oplossing met overkomelijke nadelen
Een volledig elektrische warmtepomp vraagt meer isolatie dan dat rendabel of praktisch uitvoerbaar is. Biomassa ligt onder vuur en veel nieuwe warmtenetten komen niet snel van de grond. Nieuwe technieken zoals aquathermie en geothermie kennen nog veel onzekerheden en risico’s. De hybride warmtepomp is misschien de enige niet controversiële oplossing.
Heeft de hybride warmtepomp dan geen nadelen? Zeker wel, het geluid is een aandachtspunt. De investering in de hybride warmtepomp, nl. een warmtepomp en een cv-ketel, ligt hoger dan voor alleen een cv-ketel. Doordat er twee apparaten nodig zijn, is er ook iets meer ruimte nodig. Maar als deze punten niet doorslaggevend zijn, dan is de hybride warmtepomp een interessante oplossing met veel voordelen. Dat het om een tussenoplossing kan gaan, is geen nadeel. De gemiddelde warmte-installatie zal tot 2050 nog twee keer vervangen worden. Een (eerste) stap naar een hybride warmtepomp biedt voordelen zonder dat het de tweede stap lastiger of duurder maakt. Het is misschien de enige oplossing die de beloofde woonlastenneutraliteit snel binnen bereik brengt.
Woonlastenneutraal CO2 besparen met hybride warmtepomp
De investering in een hybride warmtepomp ligt hoger dan voor alleen een cv-ketel, maar daarvoor krijg je wel jaarlijks een besparing op de energierekening terug. Dit is mogelijk doordat warmte uit de omgeving een deel van het gasverbruik vervangt en die warmte is gratis. Wanneer het huidige gasverbruik gemiddeld tot hoog is, zijn de jaarlijkse besparingen vaak groter dan de extra investeringskosten.
Het gebruik van omgevingswarmte en groene stroom vermindert bovendien direct de CO2-uitstoot. Je bent niet 100% CO2-neutraal, maar een halvering is natuurlijk veel beter dan nietsdoen en geen reductie. Als een groot deel van de huishoudens zou overstappen, dan komt het halen van de klimaatdoelen een stuk dichterbij.
Hybride warmtepomp verlaagt vraag naar (hernieuwbaar) gas
Niet alleen voor de individuele gebruiker maar ook voor Nederland is het overstappen op een hybride oplossing gunstig. De aardgasvraag vanuit de gebouwde omgeving vermindert per woning met 50-75%. Er is daardoor minder importgas nodig, wat de afhankelijkheid van het buitenland verkleint en de CO2-uitstoot, die voor importgas over het algemeen meer CO2-intensief is dan Groningsgas.
De lagere gasvraag zorgt er ook voor dat de kans toeneemt dat er in 2050 voldoende hernieuwbaar gas is. Grof gerekend is er nog maar 1/3 van de gasvraag over, d.w.z. van de 12 miljard m3 aardgas houd je een vraag naar 4 miljard m3 over als we voor alle woningen en utiliteit hiervoor zouden kiezen. De groengassector heeft de ambitie om in 2030 2 miljard m³ te produceren, waarvan het merendeel naar de gebouwde omgeving zou kunnen. Als dit volume op termijn hoger uitvalt of als waterstof de beloften waarmaakt, dan valt niet uit te sluiten dat er in 2050 voldoende hernieuwbaar gas is voor de restvraag. De hybride oplossing is in dat geval een mogelijke eindoplossing, die in principe voor iedereen beschikbaar is. Het volledig vervangen van de huidige gasvraag door hernieuwbaar gas ligt niet voor de hand.
Hybride warmtepomp biedt ook voordeel bij andere keuze op termijn
En wat als er toch niet voldoende hernieuwbaar gas is en hybride niet een eindoplossing, maar slechts een tussenoplossing kan zijn? Is dat dan het vooruitschuiven van een probleem? Nee, je hebt immers zo’n 15 jaar tijd gekocht en geprofiteerd tot de definitieve keuze. In die periode heb je waarschijnlijk meer voordeel gehad dan als je direct voor die definitieve keuze was gegaan. Veel alternatieven zijn nu nog niet woonlastenneutraal, terwijl een hybride warmtepomp dat voor veel huishoudens wel is.
Door te wachten is op het tweede vervangingsmoment de overstap naar een alternatief eenvoudiger en betaalbaarder geworden. Er zijn minder risico’s doordat technieken volwassener zijn, de kosten gedaald en er zijn waarschijnlijk ook nieuwe en meer efficiënte alternatieven beschikbaar. Op de juiste wijze ingezet, is een hybride warmtepomp voor veel woningen een no regretoplossing avant la lettre.
Afstemming overstap op natuurlijke momenten
Een belangrijk voordeel van de hybride oplossing is dat er geen ‘big bang’ of gecoördineerd overstapmoment nodig is. Bij een collectieve oplossing is het belangrijk dat in korte tijd het merendeel van de woningen meedoet. Eigenaren van woningen met een relatief nieuwe warmte-installatie zullen deze installatie versneld moeten afschrijven. En in geval isolatie noodzakelijk is, zoals bij een all electric warmtepomp, zal de warmtepomp pas effectief zijn als eerst het isolatieniveau op orde is. Dit verhoogt de kosten en het ervaren ongemak van een nieuwe warmteoplossing.
Bij een hybride oplossing is dit niet nodig. Je laat een hybride warmtepomp installeren wanneer de cv-ketel aan vervanging toe is. Als het isolatieniveau iets hoger moet zijn, kan dat stapsgewijs worden uitgevoerd, aansluitend bij natuurlijke vervangingsmomenten, zoals een nieuwe bewoner of verbouwing. Je hoeft zelfs niet te wachten tot het vervangingsmoment van de cv-ketel. Het toevoegen van een warmtepomp aan een bestaande cv-ketel is ook een alternatief. Kortom optimale flexibiliteit en geen kapitaalvernietiging van bestaande installaties.
Slimme combinatie van vermogen en efficiëntie
De combinatie van gas en elektriciteit in een hybride oplossing heeft nog een belangrijk systeemvoordeel. De vraag naar elektriciteit en warmte is niet op elk moment gelijk. Dit heeft ervoor gezorgd dat fluctuaties in de vraag naar elektriciteit in het huidige systeem opgevangen worden door het bijzetten van gascentrales die makkelijk meer en minder kunnen produceren (wat met kolen- en kernenergiecentrales niet kan). Dit was de meest efficiënte systeemoplossing. De variabele kosten per kWh van de gascentrales liggen hoger dan voor de alternatieven. Door de lagere vaste kosten, de eenvoudige opslag van gas en de flexibele inzet van de centrales is het totale kostenplaatje aantrekkelijker.
Een hybride warmtepomp doet net zoiets. Elektriciteit voorziet in de basisvraag en gas levert de pieken in het gevraagde vermogen. De maximum capaciteit van het elektriciteitsnet hoeft dan niet te worden verhoogd voor de piekbelasting, De vermeden kosten hiervan wegen op tegen de hogere variabele kosten van gas. Doordat je die alleen inzet als het erg koud is of als je veel tapwater nodig hebt, is de combinatie efficiënter dan een keuze voor 100% gas of 100% elektriciteit. Je combineert de voordelen van beide energiedragers en hebt zo minder last van de nadelen van elke optie: hoge vaste kosten voor gebruik van elektriciteit en hoge variabele kosten voor gebruik van gas.
Waar en wanneer hybride warmtepomp toepassen?
Waar kunnen hybride oplossingen het beste worden toegepast? Na deze opsomming lijkt het misschien zo dat een hybride oplossing altijd goed is, maar dat is niet waar.
In wijken waarvoor een collectieve oplossing zoals een warmtenet een robuuste eindoplossing is en deze oplossing binnen zeg 10 jaar in de planning staat, is de terugverdientijd van de extra investering onvoldoende. Afwachten kan dan beter zijn. Voor nieuwbouw is het isolatieniveau voldoende om all electric mogelijk te maken of andere vormen van lagetemperatuurverwarming en is meestal geen gasaansluiting beschikbaar.
Evenmin ligt hybride direct voor de hand voor kleine gasgebruikers die de meerinvestering niet terug zullen verdienen, voor slecht geïsoleerde woningen waarbij het grootste deel van de tijd gas in plaats van elektriciteit nodig is en kleinere en gestapelde bouw waarvoor het risico op geluidsoverlast aanwezig is of de ruimte beperkt.
Dit laat voorlopig een groot deel van de woningvoorraad over: woningen die nooit op een warmtenet zullen uitkomen zoals in dunner bebouwde regio’s, en die niet eenvoudig tot label B of hoger te isoleren zijn en wel een hoge warmtevraag hebben. Of grondgebonden woningen in wijken die pas op een termijn van 10 jaar of langer met een wijkaanpak op een collectief systeem zullen worden aangesloten. Nu lijkt men voor deze woningen ook af te wachten. En dat is een gemiste kans als je op zoek bent naar een betaalbare, betrouwbare en duurzame energievoorziening.
Stratelligence
Stratelligence heeft diverse klanten en sectoren geholpen met het vinden van het juiste handelingsperspectief bij complexe vraagstukken zoals de energietransitie. Benieuwd hoe Stratelligence u kan helpen? Neem gerust contact op.
“In the middle of difficulty lies opportunity.” Einstein
