Een hybride warmtepomp, goed idee of niet?

Checklist voor wie een hybride warmtepomp overweegt

De hybride warmtepompen zijn de afgelopen tijd niet aan te slepen. Toch is de hybride warmtepomp (HWP) niet voor alle woningen en huishoudens de ideale adaptieve oplossing. Ook zelf liep ik na plaatsing tegen onverwachte consequenties aan, nl. de vaste temperatuur, die ik niet eerder in mijn afweging had meegenomen.

Voor iedereen die nog niet zeker weet of een hybride warmtepomp voor hem of haar een goede keuze is, deel ik mijn eigen kennis en ervaring in de vorm van een checklist. Deze checklist bestaat uit vier delen. Als er één met nee beantwoord wordt, is een HWP niet ideaal of (voorlopig) niet geschikt. Zelf ben ik blij met mijn keuze. In mijn situatie kan ik deze checks positief beantwoorden.

In welke situatie is een hybride warmtepomp een goed idee?

Een hybride warmtepomp is een aantrekkelijke optie voor huishoudens met grotere, redelijk goed geïsoleerde woningen en een hoog gasverbruik om snel op de energiekosten en de CO2-uitstoot te besparen. Voor veel andere huishoudens zitten er ook nadelen aan die voorlopig zwaarder kunnen wegen dan de voordelen. Ook zijn er omstandigheden waarin een hybride warmtepomp niet effectief of efficiënt is. Dit hangt van de individuele situatie en voorkeuren af, die we hieronder toelichten.

Waaruit bestaat een hybride warmtepomp? Een HWP is een warmtepomp die samenwerkt met een reguliere gas cv-ketel. Een hybride warmtepomp beschikt meestal over een binnen- en een buitenunit. De buitenunit van de warmtepomp onttrekt energie aan de buitenlucht en geeft deze af aan een koelvloeistof. De binnenunit haalt de warmte uit de koelvloeistof geeft deze af aan het water in de cv-installatie. De hybride warmtepomp werkt op elektriciteit en verzorgt voor een groot deel de benodigde warmte in huis. De cv-ketel sprint bij op koude dagen en verzorgt vaak ook het warme tapwater.

visualisatie checklist om te bepalen of hybride warmtepomp een goede keuze is
checklist om te bepalen of een hybride warmtepomp een goede keuze is

Comfortbehoefte

Een hybride warmtepomp werkt op lage watertemperaturen (< 50/55°C). Lagetemperatuursystemen hebben veel tijd (=uren) nodig om een huis op te warmen. Daarom is het devies om de hele dag de thermostaat op dezelfde temperatuur in te stellen. Een warmtepomp wordt bovendien minder efficiënt als hij hard moet werken dan als hij continu op een beperkt vermogen kan draaien. Vergelijk sportief rijden en energiezuinig autorijden. Het tijdelijk flink verlagen van de temperatuur – bijv. naar 15 graden ’s nachts of tijdens afwezigheid – levert daarom weinig besparing op. De combinatie van een deel van tijd niet verwarmen en een deel van de tijd op volle kracht, komt bij mij in ieder geval niet lager uit, terwijl dat bij 100% verwarming met gas wel zo was.

Kiezen voor een HWP betekent dus kiezen voor een vaste temperatuur in huis. Niet iedereen is hier voorstander van. Als je nu alleen ’s avonds de verwarming hoger zet, betekent dat een stijging van het energiegebruik. Als je bijv. vanwege het effect op de gezondheid je jezelf bloot wil stellen aan temperatuurwisselingen, moet je dit op een andere manier oplossen. De oplossing die ik hiervoor gekozen heb is alleen de woonkamer en badkamer te verwarmen. Slapen kan dan nog steeds in een frisse kamer en met raam open. Voor de studeerkamer gebruik ik een infrarood-zitkussen. Dit vereist wel dat je de temperatuur per kamer kunt regelen. Als dat niet zo is, dan zul je moeten wennen aan een vaste temperatuur of een andere optie kiezen.

Kun je wennen aan vaste temperatuur in hele woning of per kamer?

  • Ja, doe de 50-graden test,
  • Nee, kies voor andere opties.

Isolatiegraad en afgiftesysteem

De volgende check is of je woning voldoende geïsoleerd is om een groot deel van de tijd gebruik te maken van een hybride warmtepomp. Ook redelijk in plaats van goed geïsoleerde woningen kunnen vaak met een warmtepomp verwarmd worden. Of het kan, hangt mede af van het afgiftesysteem (vloerverwarming of radiatorcapaciteit) en van je verwarmingsbehoefte. Staat de thermostaat op 18 graden of op 22 graden?

Om te testen of de warmtepomp de meeste tijd voldoende warmte levert, adviseer ik eerst de klokthermostaat op een vaste temperatuur, die je aangenaam vindt, in te stellen, evt. met een beperkte nachtverlaging, bijvoorbeeld 19 graden continu en ’s nachts 17,5 graad. De watertemperatuur van je cv-ketel stel je in op maximaal 50 graden. Idealiter laat je radiatoren vooraf waterzijdig inregelen. Je simuleert hiermee het gebruik van de warmtepomp.

Als je ook bij matige kou niet de gewenste temperatuur bereikt in huis, dan moet je eerst de woning beter isoleren en/of het afgiftesysteem aanpassen. Als alleen in een echte koude periode de woning niet op temperatuur komt/blijft dan is een HWP geschikt. Op de heel koude dagen springt de cv-ketel bij. In mijn geval lukte het alleen niet om mijn woning warm te krijgen bij 50 graden in de koude week in februari 2021. Daarmee was mijn huis -een hoekwoning uit 1925- voor deze test geslaagd.

Is isolatiegraad en afgiftesysteem voldoende?

  • Ja, check de plaatsingsmogelijkheden,
  • Nee, verbeter isolatie en/of het afgiftesysteem.

Plaatsingsmogelijkheden hybride warmtepomp

In de derde stap beoordeel je of er voldoende ruimte is voor het plaatsen van de HWP en voorkomen van geluidsoverlast.

Ruimtegebruik

De meeste warmtepompen bestaan uit een buiten- en een binnenunit. Daarnaast is er een buffervat aan te raden voor een hogere levensduur en efficiëntie. Als je ook het tapwater via de warmtepomp wilt verwarmen is een groot boilervat nodig. De binnenonderdelen vragen ruimte vlak bij de cv-ketel. Als dat er niet is, verlies je rendement, is er extra installatiewerk nodig en moet je leefruimte inleveren. Hoewel de binnenunit van sommige merken behoorlijk klein is (bijv. de Elga) en ik ook al een cv-ketel en warmtepomp in één heb gezien, zijn de meeste units ongeveer even groot als een moderne cv-ketel. Een buffervat en een boilervat nemen ook ruimte in. Ik heb daarom geen warmtapwater uit de warmtepomp (dus geen boilervat). Mijn installateur heeft wel de overige elementen in de kleine cv-ruimte kunnen passen.

De buitenunit staat voor het beste rendement vlak bij de binnenunit (max 10 meter afstand). Idealiter staat hij tegen de buitenmuur op de begane grond of op een uitbouw of balkon ter hoogte van de cv-installatie. De meeste cv-installaties van grondgebonden woningen staan echter op zolder. Dan is soms plaatsing op het dak mogelijk maar dat is duurder ook in onderhoud.

Geluid

De buitenunit produceert best wel wat geluid. Om zo min mogelijk overlast te veroorzaken, staat hij niet direct naast een slaapkamer en blaast hij ook niet richting de buren. Sinds 2021 mogen warmtepompen op de erfgrens niet meer dan 40 dB produceren. Vrijstaande woningen en hoekwoningen hebben meestal voldoende mogelijkheden voor een goede plaatsing.

Voor tussenwoningen die vaak maar 4,5 tot 6 meter breed zijn is het lastig een goede plek te vinden waarvoor geen extra maatregelen nodig zijn (plaatsing in het dakvlak, geluidsisolerende ombouw). Dit soort maatwerk maakt de installatie duurder en beperkt ook het aantal installateurs dat bereid is de warmtepomp te plaatsen.

Voor appartementen is een hybride oplossing meestal niet geschikt. Er is onvoldoende ruimte om de onderdelen te plaatsen én om overlast te voorkomen. Collectieve oplossingen liggen dan meer voor de hand: bijv. een warmtenet of een gezamenlijke bodemwarmtepomp.

De ontwikkeling staat niet stil en er wordt hard gewerkt aan compactere, geluidsarme warmtepompen. Op dit moment is de keuze echter nog beperkt.

Is type woning en indeling geschikt (te maken)?

  • Ja, check de meerwaarde,
  • Nee, wacht innovaties af of kies een andere oplossing.

Meerwaarde hybride warmtepomp

De laatste vraag is of een HWP voldoende meerwaarde heeft. Als je in een wijk woont waar binnen enkele jaren een goede collectieve warmteoplossing komt, dan zal je investering waarschijnlijk niet financieel renderen, en zou je misschien beter kunnen afwachten. Bedenk daarna of je een HWP overweegt voor het milieu of voor je portemonnee. Om een warmtepomp financieel optimaal te laten renderen heb je een hoog gasverbruik, maar wel een redelijk goede isolatie en weinig extra maatwerk nodig (eenvoudige plaatsing, geen extra’s). Idealiter wek je ook zelf elektriciteit op.

De precieze omslagpunten kan ik in dit artikel niet aangeven, en zullen voor iedereen net anders liggen. Het financiële omslagpunt hangt af van de individuele energieprijzen, de isolatiegraad, het aandeel eigen opwek etc. Het milieuomslagpunt hangt af van het aandeel groene stroom en de efficiëntie in het gebruik van de warmtepomp. Kleine goed-geïsoleerde woningen met minder dan 500 m3 gasgebruik zullen niet snel financieel voordeel hebben. Voor een grote label C woning met vloerverwarming en 2000 m3 gasverbruik valt er juist financieel veel te besparen.

Milieuwinst is er bij de huidige emissiefactoren als de daadwerkelijke efficiëntie hoger is dan 180% (Coëfficient of performance / COP = 1,8). Dat zal doorgaans het geval zijn. Ook als lekkage van de huidige koelmiddelen wordt meegenomen, is milieuwinst ten opzichte van een HR-ketel op gas waarschijnlijk, zeker als minder milieubelastende koelvloeistoffen worden gebruikt. Als het financieel voordelig is, dan is er ook milieuwinst. En als het financieel nog niet recht rekent, is een hybride warmtepomp meestal ook goed vanuit milieuoogpunt.

Zijn de baten (milieu en financieel) hoger dan de kosten?

  • Ja, dan is een HWP een goede optie
  • Nee, wacht af of zoek meer geschikte opties.

Stratelligence

Stratelligence heeft diverse klanten en sectoren geholpen met het vinden van het juiste handelingsperspectief bij complexe vraagstukken zoals de energietransitie. Benieuwd hoe Stratelligence u kan helpen? Neem gerust contact op.

“Gemiddelden zeggen niets, zodra je een beslissing over een individu moet maken” (Gigi van Rhee, directeur Stratelligence)