Het belang van de juiste vragen
In ons vorig artikel bespraken wij de noodzaak van goede transitieoplossingen in het kader van de energietransitie. Maar hoe weet je nu of de oplossing die je voor ogen hebt, ook echt de juiste keuze is, zowel op korte termijn als op lange termijn en bijdraagt aan een eindoplossing die uiteindelijk rendabel is. Om dit belang te onderstrepen, vervolgen wij met een toelichting en praktische voorbeelden bij het viertal genoemde essentiële vragen:
Kun je lang genoeg van de oplossing gebruik maken, zodat de specifieke investeringen terugverdiend worden of kunnen de benodigde investeringen hergebruikt worden?
Neem nu het voorbeeld van een tussenoplossing zoals Carbon Capture Storage: een oplossing waarbij de CO2 die vrijkomt bij de verbranding van (fossiele) brandstoffen wordt afgevangen, getransporteerd en ondergronds wordt opgeslagen. Het is geen eindoplossing, omdat de ondergrondse opslag op een gegeven moment vol is. De oplossing koopt als het ware tijd, maar vraagt wel grote investeringen in de infrastructuur voor transport en opslag In veel gevallen moeten ook de installaties aangepast worden of geheel vervangen. Deze nieuwe investeringen vragen doorgaans een afschrijvingstermijn van 20-30 jaar voor installaties en 50 jaar voor leidingen. Stel dat er ruim voor die tijd een betere en rendabelere oplossing komt, dan verdienen de investeringen zich onvoldoende terug. Of juist wel, als er een nieuwe toepassing mogelijk is.
Bepaal welke looptijd minimaal nodig is om een investering te laten renderen, en of de kans voldoende groot is dat deze looptijd kan worden bereikt.
Heeft de gekozen oplossing een beter rendement of lager risico dan het alternatief, nl. direct kiezen voor de eindoplossing, met het risico dat je verkeerd kiest?
Een veel genoemde goede eindoplossing is het gebruik van een warmtepomp om te verduurzamen. Een warmtepomp heeft een hoog rendement, doordat een deel van de energie uit de lucht of het water wordt gehaald. Je krijgt als het ware vier keer zoveel energie als dat je nodig hebt van het net. Maar zolang er nog van kolenstroom gebruik wordt gemaakt, is die stroom nog niet groen. Belangrijk is bovendien dat in de winter de elektrificering voor een grote onbalans in het stroomnetwerk kan zorgen.
Een pelletkachel heeft deze nadelen niet en wordt op dit moment door de overheid gesubsidieerd als goed alternatief voor woning- of sfeerverwarming. Inderdaad een goede keuze wanneer het gaat om het terugbrengen van de CO2-uitstoot, maar een mindere keuze wanneer we kijken naar de uitstoot van fijnstof, en daarom misschien maar een tijdelijke oplossing. Wanneer het windstil is, mistig of er smog in de lucht hangt, is in enkele gemeenten al sprake van een stookverbod. Er zijn steeds meer voorstanders van een algeheel verbod. Als dat gebeurt, hebben welwillende duurzame burgers wellicht voor niks investeringen gedaan.
Focus niet alleen op de CO2-besparing maar inventariseer alle effecten van een oplossing en neem die mee in de keuze.
Draagt de tussenoplossing bij aan het succes van de eindoplossing of is er sprake van een mogelijke lock-in?
Vanwege het risico van aardbevingen in Groningen wil het kabinet nu snel een einde maken aan het gebruik van Gronings gas. Als oplossing kiest men voor de bouw van een stikstoffabriek waarmee geïmporteerd hoogcalorisch gas kan worden verdund tot laagcalorisch gas, dat geschikt is voor onze cv-ketels. Dit is een tijdelijke oplossing totdat we helemaal van het gas af zijn. Echter, deze tijdelijke oplossing levert geen CO2-besparing op, maar een verhoging. Het is dan ook de vraag of dit het realiseren van de klimaatdoelen dichterbij brengt, of eerder voor een lock-in zorgt. Geld kan immers maar één keer uitgegeven worden en door het ontbreken van een stap in het terugbrengen van CO2 of investering in technieken die daarbij helpen (bijvoorbeeld waterstofbijmenging) kan dit het realiseren van de doelen juist moeilijker maken.
Zorg dat er geen investeringen gedaan worden die je mogelijk verder van het bereiken van de klimaatdoelen afbrengen. Het is al moeilijk genoeg ze te realiseren.
Is er voldoende draagvlak om in de oplossing te investeren?
Veel oplossingen vragen extra investeringen en er lijkt op dit moment bij weinigen draagvlak te bestaan om deze meerkosten volledig zelf te dragen (burger, bedrijfsleven, overheid).
Echter als we dit en de vorige vragen gebruiken om geen stappen te zetten, kan het in de toekomst wel eens nóg duurder uitpakken en wentelen we de kosten af op de volgende generaties. Veel oplossingen vragen onderzoek, aanpassingen van regelgeving en tijd om de transitie door te voeren. We mogen dus niet afwachten. Maar evenmin kunnen we diegenen die wel vooroplopen, laten opdraaien voor de volledige meerkosten of verliezen bij tussentijdse beleidswijzigingen. In ieder geval moeten we investeringen voorkomen die niet positief scoren op de eerste drie vragen. Want dat zal een positief antwoord op de laatste vraag steeds lastiger maken.
Socialiseer de meerkosten en investeer tijdig in het vinden van de goede antwoorden en de juiste randvoorwaarden van beleid.
Samen zoeken naar antwoorden op deze vragen
Ook al stellen we de juiste vragen, het vinden van de juiste oplossingen waarbij je positief kunt antwoorden op al deze vragen is nog niet zo eenvoudig. Logisch ook, anders hadden deze al lang kant en klaar op de plank gelegen. Kernwoord in de energietransitie is ‘samenwerking’. Laten we samenwerken om te komen tot goede afwegingskaders die uiteindelijk leiden tot concrete rendabele plannen.
“Iedereen is nodig om de uitstoot van broeikasgas in 2030 met minstens 49 procent te reduceren. Niemand kan het alleen. De overheid niet, het bedrijfsleven niet en de maatschappij niet.” Ed Nijpels, voorzitter Klimaatberaad
